De Sleepwet: wat is erop tegen?

De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv), beter bekend als de Sleepwet, is aan vernieuwing toe. Inlichtingen- en veiligheidsdiensten vinden dat de wet hen te weinig mogelijkheden geeft om hun werk effectief te doen. Daarom is besloten deze te herzien. De vernieuwde wet stuit echter op veel kritiek, met als gevolg een raadgevend referendum op 21 maart 2018. Maar wat is er dan allemaal aangepast in de nieuwe wet? En is al die kritiek eigenlijk wel terecht?

PRISM

Sinds in 2013 bekend werd dat de Amerikaanse overheid haar burgers op grote schaal in de gaten houdt met het zogenaamde PRISM-programma, is het wantrouwen jegens geheime diensten aanzienlijk toegenomen. Onschuldige burgers en bedrijven voelden zich bespioneerd en bedrogen. Toen de eerste berichten van Edward Snowden openbaar werden, verklaarde de Nederlandse overheid geen gebruik te maken van het programma:

“De bescherming van de persoonlijke levenssfeer is in Nederland stevig verankerd. (…) Inbreuk op die rechten mag alleen als dat in de wet is vastgelegd en alleen als dat noodzakelijk is voor de bescherming van de nationale veiligheid. (…) Bij de opstelling van de wet is een goede balans gezocht tussen enerzijds het belang van bescherming van de persoonlijke levenssfeer en anderzijds het belang van de nationale veiligheid en de noodzaak om in dat kader bepaalde bevoegdheden te kunnen uitoefenen die een beperking van het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer inhouden.”

Ironisch genoeg werd een aantal maanden daarvoor de Commissie Dessens ingesteld om de aanpassingen van de toen geldende Wiv 2002 te onderzoeken. Deze hield namelijk geen rekening met nieuwe technische ontwikkelingen. Toen de Wiv 2002 werd opgesteld waren social media en cloudservers nog geen gemeengoed. De meeste communicatie gebeurde via de ether, en kon dus letterlijk door de geheime diensten uit de lucht worden gegrepen. Tegenwoordig verloopt digitale communicatie bijna altijd via glasvezelkabels. Deze kabels mogen onder de huidige wetgeving niet door de geheime diensten worden afgetapt. Dus kwam er  behoefte aan meer bevoegdheden.

De nieuwe Sleepwet

Binnen de nieuwe wet kan de datacommunicatie van een heel geologisch gebied worden onderschept, dus ook die van onschuldige burgers of bedrijven. Dit kan echter niet zomaar: er geldt een uitgebreide procedure voor het aanvragen van een dergelijke actie. Zo moet men volgends de Wiv 2017 vooraf, tijdens en na een tap voldoen aan een ruime hoeveelheid controles:

“De onafhankelijk opererende Commissie van Toezicht op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (CTIVD) controleert gedurende het hele proces het werk van de AIVD. (…) er vindt ook vooraf een controle plaats. Dit is een taak van de zogeheten Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) (...) Voor de inzet van bijna alle bijzondere bevoegdheden is goedkeuring nodig van de minister van Binnenlandse Zaken en de TIB.”

Verschillende instanties geven echter nu al aan dat de normen in de Wiv 2017 te vaag zijn geformuleerd om hier een correcte controle op te kunnen uitvoeren. Hoeveel is zo’n controlemechanisme dan waard?

Het referendum

Dus waar komt al die weerstand dan vandaan? Om te beginnen het verzamelen van de gegevens van onschuldige derden. Dit betekent dat uw gegevens kunnen worden onderschept wanneer iemand in uw fysieke omgeving verdacht is. Dit geeft een naar gevoel. Dan is er nog de bewaartermijn. Net nu de Algemene Verordening Gegevensbescherming strengere eisen oplegt aan het bewaren van persoonsgegevens door bedrijven, stelt de Wiv 2017 dat gegevens die verkregen zijn uit een "onderzoeksopdrachtgericht onderzoek" (dus ongericht verzamelde gegevens) drie jaar moeten bewaard. Dit zijn slechts een tweetal punten die op zijn minst al een discussie oproepen.

Dan is er nog de reactie op het referendum. Verschillende politieke partijen lieten weten het referendum bij een ‘nee’ te negeren. Dit riep heftige reacties op, niet enkel bij de oppositie maar ook onder de burgers.

Een vaag beschreven wet, draaiende politici, extreem grote hoeveelheden (persoonlijke) gegevens, lange bewaartermijnen, potentieel gebrekkige controlemechanismen, geheime diensten en een controversieel onderwerp. De sleepwet heeft genoeg inhoud om een hoop wenkbrauwen te doen fronsen. Dat de wet aangepast moet worden is meestal geen discussiepunt. Maar of de Wiv 2017 in zijn huidige vorm de beste opvolger is?

Aanvankelijk zou de Wiv 2017 als geheel per 1 januari 2018 van kracht worden, maar omdat het langer duurt om kandidaten voor de nieuwe toetsingscommissie TIB te vinden, is de inwerkingtreding uitgesteld tot 1 mei 2018. Het referendum over de Sleepwet vindt plaats op 21 maart 2018.

Wil je meer weten over de wet, of over de veiligheid van digitale data? We praten hierover graag met je door.